Corrie Toth
Op 1 Januari wordt in de Orthodoxe kerk het feest van de Besnijdenis des Heren gevierd. Ikonen met dat thema zijn echter vrij zeldzaam. De oorzaak daarvan kan liggen in het feit dat de Orthodoxe kerk nooit de nadruk legt op het lichamelijke in een ikoon, maar vooral op de geestelijke waarde van de ikoon. De Opdracht van Jezus in de Tempel en de Ontmoeting met de Heilige Simeon komen dan ook veel vaker voor. De afgebeelde ikoon (op de voorpagina in kleur) is geschilderd in Sint Petersburg, rond 1800.
Volgens de Joodse wetten behoorde elk jongetje op de achtste dag na de geboorte besneden te worden als teken van het verbond van God met Abraham. Daarbij ontving het kind ook zijn naam.
De Moeder Gods draagt het Christuskind op een witte doek en biedt het in vertrouwen aan de priesters aan. Jozef, die achter haar staat, kijkt toe. Ze worden begeleid door gelovigen. De besnijdenis vindt plaats in een sacrale ruimte, de beide priesters staan op een ambo. Op de achtergrond rechts zien we op het altaar de Stenen Tafelen – de Wet – liggen, bewaakt door twee in goddelijk rood geschilderde serafijnen.
In de Bijbel wordt slechts door de evangelist Lucas, in twee regels uit Lucas 2, vers 21, summier aandacht geschonken aan de besnijdenis van Jezus: ‘En toen acht dagen vervuld waren, zodat zij Hem moesten besnijden, ontving Hij ook de naam Jezus, die door de engel genoemd was, eer Hij in de moederschoot was ontvangen.’
In de Orthodoxe kerk is 1 januari een feestdag van de eerste rangorde, die gevierd wordt volgens de liturgie van de heilige kerkvader Basileios de Grote, die ook op 1 januari herdacht wordt. Tegelijk wordt de aanvang van het nieuwe jaar gevierd in samenhang met het teken der menswording van Christus.
De ikoon is van hoge schilderkwaliteit. De ikoon heeft een verhoogde kovcheg en is aan de achterzijde dubbel gewigd. De kovcheg is schoongemaakt tot op de levkaslaag. Bij het schoonmaken en het verwijderen van de later overschilderde rand verscheen rechts een aardig detail: de hand van de priester die het mes draagt… Dit stond als voortekening gekerfd in de rand naast het beeld. Daarmee wordt weer eens benadrukt, hoe belangrijk het voor de schilder was ieder detail zo juist mogelijk weer te geven.
Corrie Tóth
Ikoon uit de collectie van Tóth Ikonen, Nwe. Spiegelstraat 68, Amsterdam