Jim Forest, Bidden met ikonen Orthodox Logos, 2016 (heruitgave), 216 blz. ISBN: 978-94-92224-04-0 (€19,75)
Boeken over ikonen zijn er te over, zowel binnen de Orthodoxe wereld als daarbuiten. Sommige zijn goed, andere zijn slecht, en weer andere zijn geleerd, diep theologisch of technisch. Dit boek verdient een warm welkom als een uitstekend, goed geschreven rechttoe-rechtaan werk over dit onderwerp, geschreven door een Orthodoxe leek. Dit is een heel persoonlijk verslag van de eerste ervaring van de schrijver en zijn vrouw met ikonen, en van hoe zij steeds meer gingen begrijpen welke plaats ikonen in hun gebedsleven innemen. De hoofdstukken over gebed bevatten veel bruikbaar advies. De auteur merkt terecht op dat ‘zich druk maken over tijd een obstakel is voor gebed.’ Hij herinnert zich het verhaal van de Quaker ingenieur die in de jaren ’40 van de negentiende eeuw voor de Tsaar werkte. Een aantal boeren kwam hem opzoeken en toen zij het huis binnenkwamen zochten ze uiteraard eerst naar de ikonen om die te vereren. Het verwonderde hen dat zij er geen vonden. Na enige aarzeling bogen zij zich neer en vereerden een mooie Britse klok op de schouw. Forest becommentarieert: ‘In zekere zin hadden deze boeren gelijk. Ze hadden een machine gevonden die enorm veel macht heeft in de levens van “ontwikkelde” mensen.’ Het grootste deel van het boek bespreekt de diverse ikonen van de Heer en de grote feesten, en dan die van de Moeder Gods en de Heiligen. Deze hoofdstukken staan vol rake opmerkingen, zoals deze over de geboorte van Christus: ‘Dit is niet de Messias zoals de Joden uit die tijd verwachtten – en ook niet de God die wij, Christenen van deze moderne wereld, verwachtten.’ Ik kan dit boek van harte aanbevelen, zowel als een helder en sprekend verhaal over de geschiedenis, vervaardiging, betekenis en gebruik van ikonen, en als een hulp voor gebed. (Archimandriet Ephrem Lash)
Hélène Bléré, Lumière joyeuse. Le langage de l’icône Brussel, Editions Racine, 2014, 304 blz. ISBN 978-2-87386-913-7 (29.95 €), illustraties in kleur
De auteur van dit onlangs verschenen boek is orthodox en schildert al dertig jaar lang ikonen. Ze volgde eerst een degelijke kunstopleiding in de École Supérieure des Arts Appliqués in Parijs, dan bij Vader Georges Drobot (1925-2011), in het atelier van Léonide Ouspensky en in verscheidene orthodoxe kloosters. Sinds een tiental jaren leidt ze zelf een ikonenatelier in Parijs. Lumière joyeuse is het resultaat zowel van haar jarenlange praktische ervaring als van haar theologisch nadenken over wat een ikoon eigenlijk is binnen de orthodoxe geloofswereld. De titel verwijst naar een oude hymne tot Christus (Phôs hilaron) die dagelijks gezongen wordt tijdens de byzantijnse vespers. Het ongeschapen goddelijke licht is een centraal thema in het hele boek: het straalt vanaf het verheerlijkte gelaat van Christus en de heiligen, de hele schepping wordt mee opgenomen in die Transfiguratie. De ikonenschilder brengt dit tot uitdrukking door allerlei technische en symbolische middelen. Er zijn interessante pagina’s over het kleurengebruik (goud, zwart en wit, schakeringen van blauw), het oproepen van lichtvibratie, het weergeven van tijd en ruimte, de rol van de ikoon in de liturgie, over het Kruis, de engelen, de Moeder Gods, de iconostase. Kortom, een prachtig geïllustreerd boek voor ikonenschilders die Frans lezen en zich willen verdiepen in hun vak. Een interview met de auteur vindt u op internet onder : https://vimeo.com/142122527
(Antoine Lambrechts)
Manolis Chatzidakis, The Cretan Painter Theophanis. The wall-paintings of the holy monastery of Stavronikita Mount Athos, Holy Monastery of Stavronikita, 1986, 325 blz. ISBN 960-85542-1-7 (prijs variabel)
In de jaren 1545 en 1546 werkte Theóphanes, samen met zijn zoon Symeón, in het Stavronikitasklooster op de berg Athos. Prachtige fresco’s zijn daar te zien zoals de hele christologische cyclus. Daarnaast aartsengelen en evangelisten, het leven van Moeder Gods en veel heiligen en martelaren. Al deze mooie werken zijn in 1984 samengebracht in een hardcover boek ‘The Cretan Painter Theophanis, the wall-paintings of the holy monastery of Stavronikita’. Het is uitgegeven door het klooster van Stavronikita en bevat ongeveer 200 bladzijden aan erg scherpe kleurreproducties. Daarnaast is er aandacht voor de geschiedenis en traditie van de ikonenschilderkunst en er wordt een gedegen studie gepubliceerd van de Griekse kunsthistoricus en byzantinoloog Manolis Chatzidakis over zowel de schilder Theóphanes als zijn manier van schilderen en stylistische kenmerken. Het is een mooi verzorgd boek met Engelse tekst en een interessante inhoud. Ook dit boek is nog te verkrijgen via buitenlandse uitgevers/sites en ook hier variëren de prijzen enorm. Amazon. com vraagt er nu zegge en schrijve $ 499,90 voor. Op de site van Alexander Press staat het te koop voor 130 Euro.
De fresco’s in het Stavronikitasklooster zijn zo volmaakt dat de vraag rijst waarom ze op Athos zo perfect zijn en in de Metéora, hoewel prachtig, soms toch wat amateuristischer lijken. Mijn leermeester, Jan Verdonk, vermoedt dat Theóphanes daar, behalve zijn zoon Symeón, ook nog andere medewerkers had, namelijk zijn andere zoon Neophytos en een leerling van hem, Zorzis. Ikonenschilder Neoklis Kolliopoulos, leraar van Jan Verdonk, denkt dat men op Athos, qua kwaliteit, het uiterste van hem geeist heeft. Maar er zitten natuurlijk ook heel wat jaren tussen zijn werk in de Metéora en hetgeen hij op Athos heeft gemaakt en vermoedelijk heeft hij in al die jaren meer ervaring opgedaan en is hij nog beter gaan schilderen.
(Nelia Langeveld)