Beschermers van de imkers.
Ingrid Zoetmulder
Een bijzondere ikoon afkomstig uit Rusland, 19e eeuw. De afmetingen zijn 34,7 x 30,2 cm. In een bergachtig landschap staan twee monniken. Zij houden een soort kloostermaquette vast en kijken eerbiedig omhoog naar de Moeder Gods van het Teken, die In een hemelsegment verschijnt.
Het zijn de monniken Zosima en Savatij, zoals boven hun hoofd geschreven staat. In het slavisch heten asceten en monniken ‘Predodobnyj’, wat betekent: hij die (Christus) navolgt. De monniken staan naar elkaar gewend en roepen deemoedig de zegen af over hun klooster, die de Moeder Gods hen gaarne geeft. Op de rand staat haar naam geschreven: De Allerheiligste Moeder Gods van het Teken.
Zosima en Savatij wilden een leven leiden in eenzaamheid, gewijd aan het stille gebed, zoals de oude woestijnvaders. Savatij vestigde zich als eerste op het onbewoonde eiland Solovki in het hoge noorden van Rusland. Hij bleef daar tot zijn dood in 1435. Zosima kwam er een jaar later in 1436. Hoewel het eiland Solovki zeer afgelegen ligt in de Witte zee, duurde het niet lang, of andere monniken, aangetrokken door zijn ascetische wijze van leven, voegden zich bij hem. Een klooster werd gesticht en Zosima (1478) werd de eerste abt.
In de 17e eeuw ontwikkelde het klooster zich tot de grootste kloostergemeenschap van Noord-Rusland en oefende invloed uit op Kerk en Staat. Opmerkelijk is dat Zosima en Savatij, die de eenzaamheid zochten en alles deden om onbekend te blijven, zo populair werden, dat zij op Noord-Russische ikonostasen, vaak in de grote Deesisrij zijn opgenomen. Ook op de kleine metalen Deesis-triptiekjes komen zij vaak voor.
Wat weinig bekend is van deze twee populaire asceten is, dat zij de beschermers zijn van de bijenteelt. Op de ikoon zien we in het berglandschap, waarin de monniken staan, heel onopvallend drie groene struikjes, die omsloten worden door vier bijenkorven. De bijen vliegen af en aan.
Waren Zosima en Savatij imkers? Het is heel goed mogelijk. Uit levensbeschrijvingen van de twee monniken lezen wij, dat zij overdag op het land werkten en de avonden en nachten doorbrachten met zang en gebed. Over het houden van bijen wordt echter niets expliciet vermeld.
Toch worden zij als de beschermers van de bijenteelt vereerd, en wel vanwege het simpele feit, dat hun feestdagen samenvallen met de dag, waarop de bijententoonstellingen beginnen en met de dag, waarop de bijen binnengehaald worden.
In een Russische uitgave van Heiligenlevens staat: ‘Het Russische volk zegent en gedenkt de wonderdoeners van Solovjetskij; zij worden vooral vereerd als beschermers van de bijenteelt.’ Vele plaatsen gedenken de eerwaarde Zosima als bijenhouder, omdat zijn feestdag (17/4) samenvalt met bijententoonstellingen. Op de feestdag van de eerwaarde Savatij (27/9) was het gebruikelijk dat het binnenhalen van de bijen voor overwintering werd voltooid.
Deze bijzondere ikoon, in sobere tinten geschilderd, geheel passend bij het onderwerp, is mogelijk in het zelfde klooster, dat de monniken vasthouden, geschilderd.
De ikoon is afkomstig uit de eigen collectie van Ingrid Zoetmulder, Koningsplein 24a, te Delft