Fons Litjens
Over een half jaar zal het er zijn: een ikonenmuseum in Kampen aan de IJssel. Dat heeft de tot nu toe onbekende Alexanderstichting via de geschreven pers bekend gemaakt. Op een warme dag in mei had ik een gesprek met een van de initiatiefnemers, Joost Heutink. Het gesprek vond plaats in het voorlopige depot, waarin de huidige collectie is ondergebracht. ‘Depot’ is eigenlijk niet het goede woord, want ik werd ontvangen in een drietal ‘schatkamers’ waarin talloze ikonen mij van alle kanten aankeken. Ik was nieuwsgierig naar de mensen die dit gedurfde initiatief genomen hebben.
de collectie
De collectie is in de afgelopen jaren bij elkaar gebracht door de heer en mevrouw Heutink, samen met hun zoon Joost en bestaat uit enkele honderden, voornamelijk Russische ikonen. Het is niet alleen een grote, maar ook een brede verzameling. De ikonen variëren in leeftijd (de oudste stammen uit de 16e eeuw), in thematiek en stijl. Daarnaast heeft de familie een zeer grote collectie aan bronzen ikonen en kruisen bij elkaar gebracht; ze lagen voor catalogisering op lange tafels uitgestald; de oudste bronzen stukken dateren uit de 12e eeuw.
De familie koestert de collectie en is al enige tijd op zoek naar een manier om haar ook in de toekomst bij elkaar te houden. Dit heeft hen ertoe gebracht de Alexanderstichting in het leven te roepen. Omdat men in Nederland geen geschikt onderdak kon vinden groeide het besef dat er niets anders opzat dan maar zelf een onderkomen voor de ikonen te stichten en wel in de vorm van een museum. Dit streven naar een museum is voor vader Heutink een ‘roeping’ geworden, zegt zijn zoon en dat geldt tevens voor het hele stichtingsbestuur.
de Alexanderstichting
De familie heeft de gehele collectie ondergebracht in de Alexanderstichting, waarvan het bestuur door familieleden en mensen van buiten de familie gevormd wordt. Deze stichting is nu op zoek naar sponsors uit het bedrijfsleven om de kosten van het gebouw te kunnen financieren. Ook hoopt men op donaties van particulieren. Het museum zal gerund moeten worden door vrijwilligers, vrienden en begunstigers. De stichting hoopt verder op ikonenliefhebbers die hun oude ikonen aan het museum in bruikleen willen geven of aan de stichting willen schenken.
De naam van de stichting is ontleend aan de Russische held Alexander Nevski. Deze grootvorst van Vladimir en vorst van Novgorod, versloeg in 1240 de legers van de Zweden en de Duitsers aan de oevers van de Neva; vandaar zijn bijnaam ‘Nevski’.
het museum
Het museum zal gehuisvest worden in een oud pand in de binnenstad van Kampen, dat tegen de Broederkerk, een oude franciscanerkerk, ligt aangebouwd. Het is een gebouw met een oppervlakte van ruim 450 vierkante meter. Er is dus veel ruimte voor een vaste collectie. Daarnaast zullen er regelmatig wisseltentoonstellingen gehouden worden.
In het museum krijgen natuurlijk op de eerste plaats de topstukken alle aandacht. Naast de bijzondere stukken moet er echter ook ruimte zijn voor de thematisch bijzondere ikonen, die kwalitatief misschien minder zijn. Joost Heutink liet mij o.a. een voor mij vreemde ikoon zien van Jezus als de Goede Herder met een brandend hart. Ook dit soort ikonen heeft een verhaal te vertellen en dat is voor Heutink belangrijk, zoals later in het gesprek zal blijken. Voorlopig is het bestuur druk doende met het catalogiseren van de hele collectie. De bedoeling is dat er bij de opening een volledige catalogus zal liggen.
de motieven
Persoonlijk was ik nieuwsgierig naar de motieven van de intiatiefnemers. Waarom be-ginnen mensen aan zo’n gedurfd avontuur?
Joost Heutink heeft duidelijk nagedacht over wat het betekent ‘eigenaar’ te zijn van zulke oude ikonen. ‘Wij zijn maar een klein onderdeel van de geschiedenis van deze ikonen; wij zijn niet meer dan een doorgeefluik. Als wij er niet meer zijn, zijn deze ikonen er hopelijk nog wel. Daar werken wij aan’.
Op de vraag wat zij bij de museumbezoekers willen bereiken antwoordt Heutink: ‘Wij willen de liefde voor de ikonen overbrengen.Het museum moet mensen leren kijken naar ikonen. De catalogus, die in de maak is, dient technische en kunsthistorische informatie te geven, maar moet mensen vooral à la Henk van Os (oud-directeur van het Rijksmuseum in Amsterdam) aan het denken zetten over de vraag: wat zie je en wat betekent het?’ Hoe leuk en boeiend het is om andere mensen te leren kijken heeft hij ontdekt op de eerste tentoonstelling, die de Aleanderstichting organiseerde in hotel de ‘Koperen Hoogte’ in Zwolle. Dat Jooost Heutink van beroep neuropsycholoog is en gespecialiseerd in de bestudering van de werking van de hersenen rond het zien van een mens is natuurlijk geen toeval.
In het museum zal er alle ruimte zijn voor de religieuze betekenis van de ikonen. Als protestanten is de familie geboeid door de narratieve, de verhalende functie van de ikoon. ‘Je kunt de Geest leren kennen niet alleen door het Woord, maar ook door het beeld’. Deze religieuze functie zal in het museum opgeroepen moeten worden door de aankleding, die echter wel sober zal zijn. Gedacht wordt aan een verlichting, die slechts langzaam aangaat op het moment dat de bezoekers een ruimte betreden; daarmee de sfeer van een kerkruimte suggererend.
De laatste ikoon die we samen bekeken was een vita-ikoon van de profeet Elia, een profeet waar wij beiden iets mee bleken te hebben. Het verhaal van deze ikoon leidde tot een boeiend gesprek en dat is wat de initiatiefnemers willen met hun museum. Zeer onder de indruk van de collectie en van de moed van vader en zoon Heutink zette ik mij in de warme avond neer op de markt van Kampen voor een koel drankje. Ik raad de lezers van Eikonikon aan de opening van dit ikonenmuseum aan de IJssel in de gaten te houden.
info: www.alexanderstichting.nl