De ikoonschilderes Else Steenbergen is op 1 november 2012 overleden in haar woonplaats Teteringen. In samenwerking met vader Robert de Caluwé en Mona Winter heeft zij een bijzondere bijdrage geleverd aan de verspreiding van de ikoonschilderkunst in Nederland.
Ikoonschilderen is mogelijk nergens buiten de orthodoxe landen zo populair geworden als in ons land. Vijf van Else’s ikonen waren deze zomer te zien tijdens de jubileumexpositie van Eikonikon in de Ignatius Galerie in Amsterdam.
Een van de geëxposeerde ikonen was een ikoon van St. Gregorius de drakendoder, in Nederland beter bekend onder de naam Joris de drakendoder. Else had de voorbeelden voor haar ikonen in mappen op thema gerubriceerd en bewaarde deze in de bibliotheek van haar prachtige atelier temidden van de bossen te Oosterhout. Het voorbeeld voor deze ikoon zat in de map met soldaatheiligen, ze schilderde hem naar een 15de eeuwse ikoon uit de collectie van het Russisch Staats Museum in St. Petersburg. De kernachtige vormentaal en het krachtig doch sober kleurgebruik zijn goed getroffen. Je herkent de school, waar het origineel gemaakt is, meteen aan het zinnaber-rood. Het smaragdgroen van de wapperende mantel en het zadel contrasteert mooi met het Novgorod-rood, maar ontbreekt in de rotsformatie zoals in het Russische origineel.
De uit Cappadocië afkomstige Gregorius was een toonbeeld van moed. Hij diende als officier in het Romeinse leger van keizer Diocletianus, maar verzette zich tegen diens wrede christenvervolgingen. Gezeten op zijn witte paard, die hij volledig beteugeld had, overwon hij de mensverslindende draak. Zoals Herman Steendam, schoonzoon van Else en penningmeester van Eikonikon, in de catalogus bij de expositie in het Ignatiushuis schreef, ontving Gregorius “de kracht, de onbevreesdheid en de rust van boven. De zegende hand in de rechterbovenhoek staat daar borg voor”. Gregorius overwon het kwade met hulp van de heilige Geest en werd heilig verklaard, nadat hij in 303 na Chr. als martelaar gestorven was. In de 11de eeuw wordt de legende van het drakenwonder aan zijn vita toegevoegd.
Een andere prachtige ikoon van Else’s hand is het Mandylion. Dit is een zogenaamde acheiropoiëte, een niet door mensenhanden vervaardigd beeld, dat door Christus ter genezing naar de melaatse koning Abgar van Edessa gestuurd werd. Omdat Christus zelf de ware ikoon geschapen heeft, door een afdruk van zijn eigen gelaat op een doek aan te brengen, is het bij het mandylion eveneens geoorloofd om Christus’ gelaat in een doek afgedrukt te schilderen. Nog steeds, op de eerste zondag van de grote vasten, wordt de overwinning op de iconoclasten (in 843) met deze ikoon als oerbeeld gevierd.
Het gelaat van Christus wordt omkranst met lang, licht krullend haar, dat in twee lokken rechts en links van de baard uitloopt. Een gouden kruisnimbus met opschrift omstraalt zijn gezicht. Links en rechtsboven zien we het opschrift: IC XC, ofwel Jezus Christus. Het geplooide witte doek met purperrode lineaire versiering onderaan is duidelijk herkenbaar, terwijl de gouden achtergrond, van waaruit Christus de toeschouwer aankijkt, uitnodigt in Zijn liefde vrede en licht te vinden.
De toewijding van Else Steenbergen hebben in deze werken zichtbaar vorm gekregen. Namens de redactie en menig lezer condoleren wij haar familie en naasten oprecht met haar verlies.
Door: Inge Wierda