Van donderdag 24 mei tot en met zondag 3 juni 2018 vond in Maastricht de zeven jaarlijkse Heiligdomsvaart plaats. Gedurende deze periode worden er vieringen, pelgrimages, ommegangen en diverse culturele activiteiten georganiseerd, waarbij alle parochies van en verenigingen uit Maastricht zijn betrokken. Zo zijn ook de stadspatronen zoals Sint Servatius, Onze Lieve Vrouwe Sterre der Zee, het Zwarte Kruis van Wijck en de borstbeelden met relikwieën van de bisschoppen van Maastricht onlosmakelijk verbonden met de Heiligdomsvaart. Naast de vele kerkelijke plechtigheden is er ook een kunst- en cultuurprogramma geïnitieerd.
Tijdens de Heiligdomsvaart van 2018 in Maastricht zal er in de crypte van de eeuwenoude Basiliek van OLV Sterre der Zee een ikonententoonstelling plaatsvinden. In deze tentoonstelling zullen ikonen worden getoond van ikonenschilders die op een of andere manier binding hebben met het parochiecluster OLV Sterre der Zee en Sint Pieter.
Alle schilders hebben met veel liefde, geduld, inspanning en soms wat hulp een ikoon geschilderd, die ze heel dierbaar is geworden. Of een ikoon is voor een speciaal iemand of voor een speciale gebeurtenis geschilderd waaraan voor de schilder fijne, dankbare herinneringen kleven.
Er zijn 17 ikonenschilders bereid gevonden hun ikonen af te willen staan voor deze tentoonstelling. Wat alle schilders gemeen hebben is hun passie voor het schilderen van ikonen volgens traditionele methoden. De tentoonstelling heeft de titel ‘Geraakt door Gods Liefde’ gekregen. Als je de ikonenschilders vraagt ‘hoe ze tot het schilderen van ikonen zijn gekomen’, komen verreweg de meeste ikonenschilders met een persoonlijke getuigenis die naar deze titel verwijst. Dat maakt deze tentoonstelling tot een bijzondere beleving. In het algemeen geeft het kijken naar en bidden bij een ikoon innerlijke rust en geborgenheid.
In deze tentoonstelling worden o.a. een ikoon van Sint Servatius en een ikoon van de Moeder Gods Sterre der Zee tentoongesteld. Deze twee ikonen verdienen een toelichting.
Sint Servatius-ikoon
De ikoon van Sint Servatius is geschilderd door Sjraar Preemen. Hij zal de tentoonstelling zelf niet meer meemaken, omdat hij in het najaar van 2017 is overleden. Preemen heeft Sint Servatius († 384) afgebeeld in een bisschopsgewaad met in zijn linkerhand de afbeelding van zijn kerk, gebouwd in opdracht van de toenmalige bisschop van Maastricht, de heilige Monulphus. In deze kerk bevindt zich een crypte waar Servatius begraven zou zijn. Onder zijn voeten vertrapt Servatius een draak die het Arianisme voorstelt. Hij was een bekend bestrijder van het Arianisme (waarin Jezus Christus weliswaar wordt beschouwd als een zuiver mens en als Zoon van God met goddelijke eigenschappen, maar niet als gelijkwaardig aan Hem).
Volgens de legende werd Sint Servatius geboren in Armenië als verre neef van Christus, Johannes de Doper en zeven van de twaalf apostelen. Hij werd priester en wachter van het Heilig Graf in Jeruzalem. In Jeruzalem kreeg hij een visioen waarin hem opgedragen werd om naar Tongeren te gaan om daar de zeven jaar eerder overleden bisschop Valentinus op te volgen. Valentinus had op zijn sterfbed verklaard dat alleen diegene hem als bisschop op kon volgen die hiertoe een Goddelijke opdracht zou krijgen.
Sint Servatius verbleef enkele jaren in Tongeren en op een bepaald moment dreigden de Hunnen de stad binnen te vallen. Sint Servatius ondernam daarom een pelgrimstocht naar Rome. Terwijl hij waakte bij het graf van Petrus, kreeg hij opnieuw een visioen waarin hem werd verteld om de bisschopszetel te verplaatsen naar Maastricht (linker bovenhoek van de ikoon). Ook kreeg Servatius van Petrus de sleutel van de hemelpoort. Dat betekent dat hij de macht kreeg om zonden al dan niet te vergeven en de hemelpoort te openen of gesloten te houden voor wie er aanklopt. (rechterbovenhoek in de ikoon).
Het leven van Servatius is onder meer beschreven door Hendrik van Veldeke en bestaat uit twee delen: de levensbeschrijving van Servatius en de wonderen van Servatius na zijn dood. De boeken worden gedateerd rond 1170. De Feestdag van Sint Servatius is 13 mei.
De ikoon van Moeder Gods Sterre der Zee
Deze ikoon is afgeleid van het bekende genadebeeld van Maria Sterre der Zee dat zich bevindt in de Merodekapel van de Basiliek van OLV Sterre der Zee in Maastricht. Het genadebeeld van Onze Lieve Vrouw ‘Sterre der Zee’ behoorde van oorsprong toe aan de paters Minderbroeders van de Sint-Pieterstraat in Maastricht. De Minderbroeders waren vurige Maria-vereerders, en het is dus niet verwonderlijk dat zij, vermoedelijk omstreeks 1470, de schenking van dit Mariabeeld aanvaardden van de edelman Nicolaus van Harlaer (Nicolas de Harlay), toen deze op latere leeftijd bij hen intrad.
Het Mariabeeld is een houten beeld, van Duitse makelij, volgens de klassieke voorstelling van een “Schöne Madonna”, op stijlkenmerken te dateren circa 1410: een staande Maria, die een bloot Jezuskindje op de linkerarm draagt. Het kindje strekt de handjes uit naar een vrucht die Maria in de rechterhand vasthoudt, een appel, een peer of een druiventros. Bij het Maastrichtse beeld was dit waarschijnlijk een peer. Nu is dit een vaasje met een lelie. Rond het “miraculeuze” beeld van de Minderbroeders ontstond een grote volksdevotie, die zelfs de verering van Sint Servatius begon te verdringen. Volgens de legende is op Paasmaandag 1532 het beeld voor het eerst meegedragen in processie.
Op de ikoon is Maria afgebeeld met het kindje Jezus op haar linkerarm. Over haar rechterhand is een rozenkrans gedrapeerd met daarin het stadswapen van Maastricht. Aan weerszijden van de Moeder Gods zijn afbeeldingen van de OLV basiliek (met uiterst links de ingang van de Merodekapel waar het beeld zich nu bevindt) en de basiliek van Sint Servatius.
De titel ‘Sterre der Zee’ is een zeer oude, dus al langer bestaande eretitel voor Maria, afkomstig van de H. Hiëronymus, de kerkvader die de Latijnse Vulgaatvertaling van de Bijbel bezorgde. Op zoek naar de betekenis van de naam ‘Maria’, Mirjam in het Hebreeuws, las Hieronymus de naam als een combinatie van de twee Hebreeuwse woorden mar ‘druppel’, en jam ‘zee’, dus ‘druppel van de zee’, in het Latijn Stilla Maris. ‘Stilla Maris’ werd al snel verbasterd tot Stella Maris, ‘Sterre der Zee’, en als zodanig kwam deze titel terecht in de Litanie van Maria. De titel die dit beeld kreeg verwijst naar een legende waarin een Belgische edelman tijdens een storm op zee tot Maria bad en beloofde bij behouden thuiskomst een altaar voor het beeld in Maastricht te schenken. De golven op de ikoon verwijzen hiernaar. De feestdag van de Sterre der Zee is 10 oktober.
Tijdens deze ikonententoonstelling zullen zo’n 100 ikonen te zien zijn. Er is gekozen voor een brede opzet. De ikonen worden per onderwerp geclusterd tentoongesteld.
De Crypte is van 24 mei tot en met 3 juni dagelijks geopend van 13.00 tot 17.00 uur (daarbuiten is geen bezoek mogelijk). De entree is vrij en er zijn altijd gastvrouwen en- heren aanwezig die u meer informatie kunnen verstrekken over de ikonen en het schilderen van ikonen. U bent allen van harte welkom in Maastricht om deze tentoonstelling te komen bezoeken.
Auteur: Leon Joosten