Joost Heutink
winterheiligen
Heiligen zijn van alle tijden. Al vanaf het prille begin van de christelijke kerk zijn er mannen en vrouwen geweest die om uiteenlopende redenen een voorbeeld waren voor de gelovigen. Ze zijn door de eeuwen heen in gebeden aangeroepen voor bijstand in nood en ziekte. Iedere heilige heeft zijn eigen feestdag en zijn eigen patronage.
In het huidige leven spelen heiligen niet meer zo’n grote rol. We zijn ze een beetje vergeten. De nieuwe wisselexpositie ‘Winterheiligen’, die vanaf 22 oktober in het Ikonenmuseum Kampen wordt gehouden, brengt daar verandering in.
Aan de hand van de kalender wordt een aantal heiligen van de maanden oktober tot en met februari geportretteerd, afgewisseld met kerkelijke feestdagen. Soms zijn de heiligen heel bekend, zoals Barbara, Nikolaas en Stefanus. Maar wie heeft ooit gehoord van Paraskeva, Simeon van Verchotoerje of Nil Stolbenskij?
Speciaal voor EIKONION een voorproefje van het boek Winterheiligen, dat ter gelegenheid van deze expositie zal worden uitgegeven. Het is uitgegeven bij Kok in Kampen en krijgt de codes ISBN 978 90 435 1757 7 en NUR 649 / 708.
10 februari – Charalampos
Charalampos was bisschop van Magnesië in Thessalië (Klein-Azië). Hij verrichtte gedurende zijn leven vele goede werken en wonderen, waaronder de vertroosting van bedroefde en teneergeslagen mensen, de bekering van gevangenen, de opwekking van een jonge man uit de dood, de uitdrijving van een demon en de genezing van een jonge vrouw. Zijn deze werken gedurende zijn actieve leven op zichzelf al opzienbarend genoeg, voor de wonderen waarmee zijn marteldood is omgeven geldt dat ze ronduit adembenemend zijn.
Omdat Charalampos het christelijk geloof niet wil afzweren, wordt hij in opdracht van stadhouder Lucianus gevangengenomen. Charalampos, die op dat moment al de zeer respectabele leeftijd van 113 jaar heeft bereikt, wordt vervolgens door Lucianus en zijn soldaten aan de meest gruwelijke martelingen onderworpen. Zo probeert men met grote ijzeren tangen Charalampos te villen en zijn lichaam in stukken te scheuren. Het lijkt Charalampos echter niet te deren. Sterker nog: hij prijst God en bedankt zijn belagers. Twee soldaten, Baptos en Porfyrios, zijn hiervan zo onder de indruk dat zij zich bekeren. Zij worden hierop onmiddellijk onthoofd. Ook drie vrouwen die het schouwspel gadeslaan en zich bekeren, sterven de marteldood. De twee soldaten en de drie vrouwen worden nu gelijktijdig met Charalampos herdacht.
Dit alles vormt slechts een inleiding op de verdere marteling van Charalampos. Wanneer een hoofdman genaamd Lucius Charalampos wil slaan, vallen zijn armen los op de grond. Als stadhouder Lucianus hem hierop wil bespuwen, keert zijn hoofd zich een halve slag om op zijn romp. Op Charalampos’ gebed wordt de stadhouder echter genezen en volgt er een massale bekering van omstanders. Een van de bekeerlingen is stadhouder Lucianus, die keizer Septimus Severus (193-211) van de wonderen bericht doet. De keizer lijkt niet onder de indruk van het verhaal en laat Charalampos wegvoeren naar zijn paleis in Antiochië. De soldaten van de keizer binden de baard van Charalampos als een strop om zijn nek en laten hem door een paard voortslepen. Hierop begint het paard tot de soldaten te spreken en verfoeit hij hun beulspraktijken.
Eenmaal bij de keizer aangekomen, gaan de martelingen gewoon door waar ze in Magnesië zijn opgehouden. Charalampos wordt met stenen en ijzeren stangen geslagen, hij wordt langzaam geroosterd en men probeert zijn baard in brand te steken. Het heeft echter geen succes: de pijn lijkt hem niet te deren en zijn beulen lijden meer onder het vuur dan Charalampos zelf. Als de keizer en zijn hoofdman Crispus God zelf bespotten en Hem vragen waarom hij Charalampos niet komt helpen, volgt er een aardbeving. De keizer en zijn hoofdman worden als door onzichtbare koorden opgetild en blijven ze ondersteboven in de lucht hangen. De dochter van de keizer, Galina, heeft dan genoeg gezien. Zij bekeert zich tot het christendom en een van haar eerste daden als christen is dat zij de afgodenbeelden in een van de tempels van haar vader neerhaalt en vernietigt.
De keizer en zijn hoofdman Crispus bekeren zich niet en geven het bevel om Charalampos te onthoofden. Vlak voordat het zwaard Charalampos treft, verschijnt Christus en neemt Hij de ziel van Charalampos mee naar de hemel. Galina, de dochter van de keizer, geeft Charalampos een eervolle begrafenis.
Charalampos wordt afgebeeld als oude man met een lange, grijze baard. Op Russische ikonen wordt Charalampos meestal afgebeeld als bisschop, terwijl hij op een Griekse ikoon vaak een priestergewaad draagt. Vita-ikonen van Charalampos zijn een zeldzaamheid. Op de hier afgebeelde ikoon worden in een twaalftal taferelen
belangrijke wonderen afgewisseld met martelscènes. De volgorde van de taferelen is enigszins willekeurig. De centrale voorstelling toont Charalampos ten halve lijve. Hij draagt een geopende tekstrol en maakt een zegenend gebaar. Links achter hem staat Galina voorovergebogen over zijn graf.
De afbeeldingen zijn afkomstig van een Vita-ikoon van Charalampos, Rusland, 19de eeuw
55 x 44½ cm, collectie Ikonen Museum Kampen